نخستين مبتکران آيينهاي بهاري

(نوروز)

مقدمه:

نوزايي طبيعت، شکستن سوز و سرماي زمستان و آغاز فصلي ملايم، زيبا و فرحبخش را تمامي کاينات با وجد و سرور استقبال ميکنند. بويژه در ازمنهٍ بسيار دور که ادامهٍ حيات بر روي زمين به تمامي به لطف طبيعت وابسته بود، آغاز بهار شکوه و عظمت ديگري داشته است. بهمين جهت نيز جشن بهار در بين کليهٍ اقوام و ملل جهان به شيوه هاي گوناگون و تحت نامهاي مختلف وجود داشته و دارد. برخوردهاي انحصارگرانه و وسيله قرار دادن اين جشن و سرور همگاني براي بزرگنمايي ملي، بويژه دادن جنبه هاي سياسي نادرست به آن که با فلسفهٍ اين عيد تناقض دارد، از سويي تخم عدم اعتماد و تفاهم را کاشته، از سوي ديگر با تحريک حس کنجکاوي باعث پيش آمدن اين سؤال گرديده است که واقعا نخستين مبتکرين اين آيينها کدام قوم بوده است؟

با توجه به مراتب فوق، ضمن تأکيد بر اين نکته که اساسيترين مسأله نه تعيين دقيق نخستين مبتکرين آن که امري بسيار مشکل ميباشد، بلکه توجه به فلسفهٍ اين آيينها که عبارت از ايجاد محيط تفاهم و دوستي بين انسانها و احترام به حيثيت ملي يکديگر ميباشد، جهت زدودن اغتشاشات فکري و توهمات بيمورد، نظرات عده أي از صاحبنظران جهاني در رابطه با مبتکران اوليهٍ اين آيينها و خاستگاه و ويژگيهاي فرهنگي آنان را به استحضار علاقمندان ميرسانيم.

بر اساس تحقيقاتي که تا کنون پيرامون تاريخ تمدن جامعهٍ بشري صورت گرفته است، سومريان بنيانگذاران اصلي فرهنگ و تمدن جهاني و از جمله مبتکرين آيينهاي بهاري شناخته شده اند. زيرا اين قوم براي اولين بار در تاريخ با اختراع خط (خط ميخي) موفق شدند تا مجموعهٍ تجربيات و معلومات جامعهٍ خود را ثبت نموده به ديگر انسانها و نسلهاي آينده انتقال دهند و بدين ترتيب بزرگترين انقلاب فرهنگي جامعهٍ بشري را تحقق بخشند. لذا بقول س. ن. کرامر، تاريخ از سومر آغاز ميگردد. سومريان که زبانشان نه سامي و نه هند و اروپايي بوده است، در بين النهرين واقع در کشور عراق ميزيسته اند. آنان مردم بومي اين منطقه نبوده بلکه قوم مهاجري بوده اند که در اواخر هزارهٍ چهارم قبل از ميلاد از سرزمين متمدن ديگري با کوله باري از تجربه و فرهنگ پيشرفته به اين منطقه وارد شده اند. در رابطه با سرزمين اصلي اين قوم هر چند نظرات نسبتا متفاوتي اراإـه گرديده است، اما نظر غالب و معتبر از آن صاحبنظرانيست که خلاصه و فشردهٍ آن ذيلا از نظر خوانندگان عزيز ميگذرد:

بزرگترين سومرشناس معاصر پروفسور س. ن. کرامر که بيش از چهل سال از عمر خود را صرف خواندن متون لوحه هاي سومري نموده است، بر اساس استنباطات خود از اين متون، بويژه با تکيه بر اطلاعاتي که در منظومهٍ جنگنامهٍ سومري “آراتتا و ان مرکار” داده شده است و نيز شباهت زبان سومري با زبانهاي اورال - آلتايي، خاستگاه و موطن اصلي سومريان را اطراف بحر خزر ميداند[1]. مورخ ايراني محمد جواد مشکور سرزمين اصلي آنان را جنوب شرقي بحر خزر (يعني ترکمنستان م.) ارزيابي ميکند.[2]؛حسن پيرنيا؛ نيز ضمن تأييد نظر فوق، زبانهاي ايلامي و سومري را جزو زبانهاي التصاقي دانسته با زبان ترکي در يک گروه زباني قرار ميدهد[3]. “ويل دورانت” در جلد اول اثر بزرگ خود بنام “تاريخ تمدن” زير عنوان “گهوارهٍ تمدنهاي جهاني، راههاي پيچيده و گيجي آور أنو” منشأ تمدنهاي سومر و ايلام را تمدن مقدمتر “أنو” واقع در 14 کيلومتري شرق آشغاباد پايتخت ترکمنستان ارزيابي ميکند و در بخش مربوط به سومريان نيز آسياي ميانه بودن موطن اصلي اين قوم را بسيار محتمل دانسته، به شباهت زبان سومري با زبان مغولي نيز بعنوان يکي از دلايل اشاره ميکند[4](متاسفانه در ترجمهٍ فارسي کتاب اين بخش مضمونا حذف شده است، م.). يکي از جديدترين نظراتي که در اين رابطه اراإـه گرديده از پروفسور “ورنر اشتاين” ميباشد. بنظر وي سومريان به احتمال قوي از آسياي ميانه به بين النهرين آمده اند و علت آنرا نيز از يکسو شباهت زبان سومري با زبان ترکي ساکنين کوههاي آلتاي يا ترکي آلتايي و از سوي ديگر تطابق اشکال و سمبلهاي خطي که براي تصوير و توضيح معابد بکار برده اند با مناطق کوهستاني ارزيابي ميکند. در حاليکه در سرزمين بعدي سومريان يعني بين اتنهرين کوهي وجود ندارد[5].

به نظر "نيکولسکي" که پدر باستانشناسي روسيه محسوب ميگردد، مطالعهٍ دستاوردهاي باستانشناسي سالهاي اخير در ترکمنستان بيانگر رابطهٍ تنگاتنگ تمدن ترکمنستان باستاني با تمدن بين النهرين ميباشد و به احتمال قوي سومريان نيز از اطراف آشغاباد واقع در دامنهٍ کوههاي "کوپت-داغ" به بين النهرين مهاجرت نموده اند[6]. باستانشناس ديگر روسيه پرفسور "ف. ماسون" نيز که خود سالها در کاوشهاي باستانشناسي در مناطق مختلف ترکمنستان بويژه "آلتين-دپه" شرکت نموده است نيز، وجود رابطهٍ تنگاتنگ بين تمدنهاي ترکمنستان و بين النهرين باستاني، از جمله نخستين سمبلهاي خط تصويري آلتين-دپه و سومر قديم را تأييد ميکند[7].

در رابطه با همريشه بودن زبان و تمدن سومري و ترکي، يکي از پيشکسوتان علم سومرشناسي "ف. هوممل" از جمله چنين نوشته بود: "... اما نتيجهٍ انکارناپذيري که از مجموعهٍ مطالعاتمان بدست مي آيد عبارت از اين واقعيت است که بين زبان سومري و شاخهٍ آلتايي زبانهاي اورال-آلتايي رابطهٍ تنگاتنگي وجود دارد...

در اينجا ذکر اين نکته نيز لازم است که وجود چنان رابطهٍ تنگاتنگي بين زبان سومري که متعلق به 3000 سال قبل از ميلاد بوده و حفاظت آن توسط روحانيون بمثابهٍ زبان مقدس ديني آنرا از نابودي نجات داده است، با زبانهاي آلتايي که تنها از قرن هفتم ميلادي براي ما شناخته شده است، به ما جسارت و امکان ميدهد تا وجود رابطهٍ خويشاوندي نزديک بين اين دو زبان را مورد توجه قرار دهيم. لغات زير را بعنوان مثال و دليل مي آوريم:

سومري: ؛آب؛ ترکي قديم: ؛اب؛ (ترکي جديد ؛ائو؛ م.)

فارسي: سرا، خانه

سومری: ؛آببا؛ مغولي : ؛ابو(-گن) ؛ (ترکي شرقي ؛آبا؛ م.) فارسی : سالمند

سومری : ؛اومما؛ " : ؛امه(-گن)؛ (ترکمن گوکلان: اممه يعني مادر.م.)

فارسی : زن سالمند

سومری: ؛آقارين؛ ترکي قديم: ؛کارون؛ (ترکي جديد ؛قارين؛ م.)

فارسی : شکم

سومری: ؛آکار؛ ترکی: ؛اکين؛

فارسی: کشت

سومری: ؛آاي" ترکی: ؛آي؛

فارسی: خداي ماه

سومری: ؛دين، تيل؛ ترکی: ؛تيري؛ و (تين، م.)

فارسی: زنده

سومری: ؛دينگير؛ ترکی : ؛تنگري"

فارسی: يزدان، خدا

÷ ÷ ÷ ÷ ÷

... با تکيه به مراتب فوق ميتوانيم ادعا کنيم که رابطهٍ خويشاوندي نزديکي بين زبان سومري و اورال-آلتايي وجود دارد. اما علاوه بر آن در عرصهٍ ميتولوژي، اعتقادات ديني و نوع حيوانات اهلي که نگهداري ميشده است نيز رابطهٍ شگفت انگيزي ديده ميشود که اين نيز پس از مقايسهٍ صرف زبانشناسانه تأکيد ديگري بر درستي نتيجه گيري فوق ميباشد..."[8]

همانگونه که در بالا نيز اشاره گرديد، محققين در زمينهٍ تاريخ تمدن جهاني متفق القولند که نخستين سند مربوط به مراسم و آيينهاي بهاري به سومريان ميباشد. ما در ذيل، ترجمهٍ فارسي متني را که بيانگر داستان و فلسفهٍ آيينهاي بهاري (نوروز) ميباشد از نظر خوانندگان عزيز ميگذرانيم. اين متن توسط دانشمند گرانمايه پروفسور "علمييه چيگ" از لوحه هاي سومري که به خط ميخي نوشته شده است قرائـت و ترجمه گرديده است. خانم علمييه چيگ 60 سال از عمر خود را صرف تحقيق و بررسي فرهنگ و باورهاي ديني سومريان نموده، از جمله چندين سال در اين عرصه با سومرشناس نامبرده در بالا پروفسور س. ن. کرامر همکاري نزديک داشته اند. در کنار آن متن ديگري به زبان آلماني با مضموني تقريبا يکسان که توسط کرامر استخراج گرديده ، آورده شده است.

توضيحات تطبيقي پيرامون اسامي سومري داستان

1-Ekur : اين کلمهٍ مرکب سومري از ترکيب دو کلمهٍ E و kur تشکيل شده و به معني ؛معبدي که بر روي تپه بنا گرديده؛ آمده است. کلمهٍ E معادل Ev ترکي به معني خانه و خانهٍ خدا، کلمهٍ kur هم در زبان سومري و هم در ترکي باستان(از جمله به زبان ساکاها و پارتها) به معني تپه، بلندي و قلعه ميباشد که در ترکي شرقي امروز بصورت kurgan و در ترکمني بشکل gorgan موجود ميباشد. مثلا نام کوه بلندي که در جنوب ترکمنصحرا (گنبد کاوس) واقع شده و به شکل قلعه ديده ميشود، به ترکمني ؛ ييلان-قورقان؛ و به فارسي ؛قلعه ماران؛ ميباشد.

2- In-Anna : نام الهٍ زيبايي سومريان ميباشد. اين کلمهٍ مرکب نيز از ترکيب دو کلمهٍ In و Anna تشکيل شده است. کلمهٍ In و يا En (در کلمهٍ En-lil خداي باد و هوا) معادل کلمهٍ ترکي eye و به معني صاحب و رب النوع بوده، کلمهٍ Anna( مترادف با An,Anu) به معني خدا و خداي آسمان ميباشد. نکتهٍ جالب اينست که بکار بردن کلمهٍ اخير با ترکيب کلمات ديگربعنوان نامهاي زنانه و مردانه، هم در زبان سومري و هم در ترکمني امروز بسيار متداول بوده و ميباشد. مثلا نامهاي In-anna, Geshtin-anna, Kuli-anna, Anna-tu در زبان سومري و Anna-gül, Anna-tuwak, Anna-kuly... در زبان ترکمني. از کلمهٍ ؛آننا؛ در زبان ترکمني نيز معني خدا استنباط ميشود. مثلا به روز جمعه که در همهٍ اديان بعنوان روز خدا، روز مقدس (روز هفتم، روز آسايش پس از شش روز آفرينش جهان) ياد ميشود، به ترکمني ؛آنناگوني؛ يعني روز خدا گفته ميشود و همچنين آننابردي (آنناوردي) معادل ؛خداداد؛ و غيره. نام ؛کولي-آننا؛ يکي از القاب ؛دوموزي؛ در داستان بالا در زبان سومري به معني بنده و دوستدار خدا ميباشد. از نام ترکمني ؛آنناکولي؛ (آنناقولي) نيز همين معني استنباط ميشود زيرا ؛قول؛ به معني بنده و ؛آننا؛ نيز همانگونه که در بالا ديديم معادل خدا ميباشد.

3- En-lil : به معني رب النوع باد و هوا ميباشد که از دو کلمهٍ ؛ان؛ و ؛ليل؛ تشکيل شده است. کلمهٍ ؛ليل؛ معادل کلمهٍ ؛يإـل؛ (ييل در ترکي قديم) در زبان ترکي و به معني باد و هوا ميباشد.

4- Ludigirra : نام نويسندهٍ سومري داستان سال نو و به معني مرد خدا، آدم خدايي و خدادوست ميباشد. اين کلمهٍ مرکب نيز از دو کلمهٍ Dingir و lu ، و يک پسوند ra;-؛ تشکيل شده است. کلمهٍ ؛لو؛ در زبان سومري هم به تنهايي به معني ؛انسان؛ و هم همراه با کلمهٍ ديگري انسان يا شخص منسوب به محل و يا ايل و طايفهٍ معين ميباشد، دقيقا همسنگ با پسوند ؛لو؛ (و يا ؛لي؛) در زبان ترکي مانند ؛يازرلو؛(يازرلي) يعني شخص منصوب به ايل ترکمني ؛يازر؛ يا ؛يازير؛ و ؛شاملو؛(شاملي)، شخص منسوب به سرزمين شام ، اهل شام، شامي . در اين جايگاه گرامري ؛لو؛ در زبانهاي سومري و ترکي معادل با ؛ياي نسبي؛ در زبان فارسي ميباشد. کلمهٍ ؛دينگير؛ همانگونه که در مقدمه ديديم همريشه و معادل با کلمهٍ ؛تنگري؛ يا ؛تانري؛ ترکي (ترکمني تانگري) به معني خدا ميباشد. پسوند -ra; ؛ هم در زبان سومري و هم در ترکي قديم دو فونکسيون گرامري را تأمين ميکرده است. يکي پسوند ظرف زمان و مکان، معادل حرف اضافهٍ ؛در؛ در زبان فارسي ميباشد مانند ؛آدا-را؛ به سومري و ؛آتا-را؛ به ترکي قديم (آتا-دا در ترکي جديد) به معني ؛ در آتا، درنزد آتا؛ و ديگري به عنوان علامت مفعول با واسطه ؛به؛ در زبان فارسي و به يعني ؛به آتا، به سوي آتا؛ ميباشد. در نتيجه اگر کلمهٍ مرکب فوق را بر اساس گرامرترکي امروز تنظيم کنيم ميشود ؛دينگيررا لو؛ يا ؛دينگيرلو؛ که در زبان ترکي نيز ميتوان همان معني را استنباط کرد. بنظر برخي از سومرشناسان در دورهٍ سومر جديد(متأخر) تحت تأثير برخي از اقوام سامي چون ؛اکدها؛ گرامر زبان سومري تغييراتي را پذيرفته است، از جمله مانند زبان سامي عربي صفت قبل از موصوف و مضاف قبل از مضاف عليه آمده ، در حاليکه در دورهٍ سومر قديم برعکس بوده است (مانند گرامر ترکي امروز).

بنا به تصريح سومرشناس نامي A. Falkenstein سومريان سرزمين خود را Kiengir و خودرا Lukiengira ميناميدند[9]. حال اگرکلمهٍ اخير را بر اساس گرامر ترکي ( يا سومري قديم) تنظيم کنيم ميشود ؛کينگيررالو؛ يا ؛کينگيرلو؛ که تقريبا معادل نام يکي از ايلات بسيار قديمي ترک که اکنون در ترکيب اتنيکي ملت آذربايجا موجود ميباشد يعني ؛کنگرلو؛ ميشود[10].

نخستين خاطره ام از جشن سال نو

نخستين خاطرهٍ برجسته اي که از دوران کودکي بياد دارم حرکت شورانگيز به همراه ازدحام حيرت آور مردم به سوي معبد بزرگ ميباشد. هر يک با شور و شزق زايدالوصفي ازدواج قريب الوقوع خدايمان با الهه مان، به يکديگر شادباش ميگفتند. هدف از اينهمه تبريک و تهنيت ها برايم نامفهوم بود. هرچه پيشتر ميرفتيم صداي دل انگيز ترانه سرايان و آلات گوناگون موسيقي را رساتر مي شنيديم. من با شور و التهاب، حوادثي را خواهيم ديد انتظار ميکشيديم. بالاخره به ميدان بزرگي وارد شديم. روبرويمان مناره اي که سر به آسمان ساييده بود و همچنين معبد EKUR; ؛ با زرق و برق تمام که گويا تازه بنا گرديده بود، پديدار گشت... در طول آن مراسم باشکوه، در چنان تفريح و سرگرمي دلپذيري غرق شده بودم که پس از آن سالها اين فرصت مهم را از دست ندادم.

چون بزرگتر شدم با علاقهٍ وافري تصميم گرفتم داستان سال نو را به رشتهٍ تحرير درآورم و بدين منظور به تحقيق و پرس و جو پرداختم. در مدرسه موضوع را با جزإـياتش آموختم. به جرأت ميتوانم بگويم که متن منظوم آنرا بطور خستگي ناپذيري به کررات خواندم. در اينجا از يادآوري اين نکته نميتوانم در بگذرم که ما ملتي شاعرگونه و شعردوست ميباشيم و برايمان مطلوبتر است که هر موضوعي را به شعر بنويسيم. از تحقيقاتي که نمودم به اين نتيجه رسيدم که آغازگر جشن سال نو ما سومريان بوده ايم و داستان آن چنين است:

الههٍ محبوبمان ،اين-آننا، از ستارهٍ بيلباد (ونوس) آمده و يا با آن ارتباط تنگاتنگ دارد. بنا به اعتقاد ما بيلباد ستاره ايست بغايت گرم. اينکه گرم بودن اين ستاره را نياکانمان چگونه فهميده اند، من نميدانم. آيا واقعا گرم ميباشد؟ آنرا نيز نميدانم. بنا به اعتقاد ما گرمي اين ستاره به الههٍ زيبايمان سوز و گرما و نيروي جنسي ميبخشد و بهمين جهت نيز اورا الههٍ عشق ناميده ايم. عشق و عاشقي را او به ما آموخته است، در عين حال نفرت و نيروي تعارضمان را نيز از او به ارث برده ايم. در هر جنگي نيروي راهبرو تأمين کنندهٍ پيروزي براي شاهانمان نيز او بوده است. الهه مان بغايت زيبا و جذاب و بهمان نسبت نيز دلباختگان فراواني داشته است که از ميان آنها پر سوز و گدازترينشان خداي شبانمان ؛دوموزي؛ بوده است. ما بر اين باوريم که در زمانهاي دور پادشاهي بنام دوموزي داشته ايم. پادشاهانمان لقب چوپان بخود ميداده اند. علت آن شايد اين باشد که آنان فکر ميکرده اند که، همانگونه که چوپانان از گوسفندان نگهداري و مواظبت ميکنند، پادشاهان نيز اهالي مملکت را اداره و پاسداري ميکنند. پادشاه دوموزي مورد احترام و محبت زياد ملتمان بود. آيا خلق ما به اين علت به او به چشم يک خداي مينگريسته اند و يا او حقيقتا يکي از خدايان بوده است؟ اينرا نيز نميدانم. يکي ديگر از عاشقان الههٍ مان، خداي دهقان ؛انکيمدو؛ بوده است. اين هردو براي بدست آوردن دل الهه وارد رقابت ميشوند. يکي از محصولات خود شير هديه مي آورد، ديگري آبجو اهدا ميکرد. يکي براي برايش گوسفند ميبرد، ديگري پوشاک هديه ميکرد. دل الهه بيشتر در گرو انکيمدو بوده است، اما دوموزي به طريقي برادر الهه مان خداي خورشيد ؛اوتو؛ را به ميان کشيده با کمک او دل الهه را بدست آورده با او ازدواج ميکند.

در يکي از روزها الهه مان تصميم ميگيرد تا جهت ديدار خواهر خود شاهزاده خانم ؛ارشکي گال؛ که حاکم دنياي زير زمين بود، بدانجا برود. عجبا! آيا هدفش اين بوده است که حاکميت آنجارا نيز بدست آورد؟ او ميدانست که کسي که به دنياي زيرين برود ديگر برنميگردد. اما از آنجايي که خودش الهه و خواهرش نيز حاکم آنجا بوده، اميدوار ميشود که بتواند دوباره به روي زمين برگردد. اما با وجود اين به وزير خود که او نيز يک الهه بود، ميگويد: "اگر تا سه روز ديگر از زير زمين برنگشتم به انجمن خدايان رفته به آنان التماس کن تا مرا نجات دهند".

الهه لباسهاي فاخر و زيباي خود را ميپوشد، هر چه زر و زيور داشت ميآويزد و تاج ؛شاگورراي؛ خود را برسر ميگذارد و با دبدبه و کبکبهٍ تمام بسوي دنياي زيرين روانه ميشود. همينکه از اولين در دنياي زيرين پا به درون مينهد، دربان آنجا پا به ميان نهاده ميگويد: با اين وضع به کجا ميروي؟ الهه مان جواب ميدهد: مگر نمي بيني من الههٍ عشق ؛اين-آننا؛ هستم و به ديدار خواهرم که ملکهٍ شماهاست آمده ام! دربان ميگويد: هرکه ميخواهيد باشيد، کسي که به اينجا ميآيد ناگزير به تبعيت از قوانين و معيارهاي اينجاست. يکي از لباسهايتان را در بياوريد! و يکي از لباسهايش را از تنش در ميآورد. الهه به هر يک از درهاي هفتگانهٍ زير زمين که وارد ميشود، يکي از لباسهايش را درميآورند. وقتيکه از آخرين در وارد شد، کاملا برهنه شده بود و با آن وضع به حضور خواهرش برده ميشود. خواهرش به محض مشاهدهٍ او با خشم تمام فرياد ميزند: چرا به اينجا آمده اي؟ مگر نميداني کسي که قدم به اينجا ميگذارد هرگز راه برگشت ندارد! و نگاهي دردناک و غم انگيز به او مي افکند، الهه مان چون جسدي که از ميخ آويخته باشد برجاي خود خشک ميشود.

وزير پس از سه شبانه روز انتظار بيهوده، چون ميبيند که خبري از دنياي زير زمين نمي آيد، بيدرنگ بسوي انجمن خدايان ميشتابد و از تک تک آنان استمداد مي طلبد، اما هيچيک اعتنايي به او نميکنند. حتي پدرمان ;En-Lil; باوجود اينکه پدر بزرگ الهه بود، تنها به گفتن اين عبارت: "نمي خواست برود، درآنجا چکار داشت؟" اکتفا کرده حاضر به ياري او نميشود.

اما از خوش حادثه خداي دانايي مان ;En-Ki; در آنجا حضور داشت. او بيدرنگ دو جن بنامهاي ؛کورقاررا، و ؛کالاتوررا؛ مي آفريند ، آب حيات و پوشاک حيات را بدستشان سپرده به دنياي زيرين روانه شان ميکند. به محض اينکه آنان آب حيات را به روي الهه مان ميپاشند، دوباره زنده شده براي بيرون رفتن به تلاش ميافتد. ساکنان آنجا خطاب به الهه ميگويند: "صبر کن! از اينجا نميتوان بدين راحتي بيرون رفت. بايد يکي را بجاي خودت در اينجا بگذاري!" اما همان آن چه کسي را ميتوانست بجاي خود بگذارد؟ ميگويد: "وقتي به روي زمين برگردم يکي را بجاي خودم خواهم فرستاد".

الهه به همراه دو جن ترسناک به روي زمين برگشته جهت يافتن کسي که بتواند بجاي خود به دنياي زيرين بفرستد، شهر به شهر ميگردد. به هر شهر و آبادي که ميرسد، مي بيند که مردم در سوگ از دست دادن الههٍ محبوب خود لباس عزا به تن کرده اند. او دلش نميايد که هيچيک از اين انسانهاي مهربان را به دنياي زيرين بفرستد. تا اينکه به شهر ؛کوللاب؛، مقر حکمراني شوهر خود ؛دوموزي؛ وارد ميشود. چشمانش چه مي بيند! شوهرش لباسهاي فاخر و زيبايش را برتن کرده، تاج شاهي بر سر نهاده و با غرور تمام بر تخت خود تکيه زده است. انگار نه انگار که همسرمحبوبش ناپديد شده باشد! الهه مان از مشاهدهٍ چنين وضعيتي آنچنان خشمگين ميشود که از شدت غضب رو به همراهانش کرده ميگويد: "بياييد اينرا بجاي من به دنياي زيرين ببريد!" و آنها ؛دوموزي؛ را کشان-کشان به ذنياي زير ين مي برند.....

الههٍ ديگرمان ؛گشتين-آننا؛ خواهر دوموزي که از سرنوشت دردناک برادرش سخت اندوهگين گشته بود، به انجمن خدايان رفته با زاري و التماس از آنان ميخواهد تا وي را بجاي برادرش به دنياي زيرين بفرستند. اما الهه مان ؛اين-آننا؛ که به بي مکافات ماندن اين بي حرمتي شوهرش راضي نبود، با اين پيشنهاد به مخالفت بر ميخيزد. گشتين-آننا با مشاهدهٍ اين وضع ميگويد: "اگر چنين است نيمي از سال را من در زير زمين سر کنم و ديگر نيمه را برادرم". الهه مان ؛اين-آننا؛ عليرغم خشم شديد خود، چون نميخواست شوهرش تمامي سال را در زير زمين بسر برد، با اين پيشنهاد موافقت کرده آنرا به تصويب خدايان ميرساند.

از آن زمان خدايمان ؛دوموزي؛ هرسال پس از آنکه شش ماه پاييز و زمستان را در زير زمين سپري ميکند، در آغاز بهار به روي زمين برگشته با همسر محبوب خود وصلت ميکند. ما باور داريم که اين وصلت بهمراه خود نعمت و فراواني به روي زمين مياورد. بهمين مناسبت هر سال در آغاز بهار، پادشاهمان بجاي دوموزي و سرراهبهٍ شهرمان در نقش اين-آننا بهم ميپيوندند. در طي روزهايي که آنان با هم به سر ميبرند، نوازندگان، سرايندگان و خوانندگان ترانه هاي شورانگيز و آتشين ميسرايند و به همراه نوازندگان ميخوانند.

مضامين اين ترانه ها را سخنان شورانگيز و پرشوري تشکيل ميدهد که از سوي پادشاه و راهبه مان به نمايندگي دوموزي و اين-آننا سروده ميشوند و يا سروده هاي پيشين را تکرار ميکنند. در زير نمونهٍ کوچکي از اينگونه ترانه ها را جهت آشنايي خوانندگان مي آورم. نخست ترانه أي که از سوي ؛اين-1ننا؛ سروده شده است:

أي سرور دلباخته ام، داماد!

چه خوشست، سرور و شادمانيهايت.

أي دلباخته ام، شير ژيان!

چه خوشست، سرور و شادمانيهايت.

ارج نهادي تو بر من، در برابرت لرزان مي ايستم

داماد! چه خوشست از سوي تو به حجله ام برده شوم!

ارج نهادي تو برمن، در برابرت لرزان مي ايستم.

شير ژيان! چه خوشست از سوي تو به حجله ام برده شوم!

داماد! بگذار لب بر لبت بگذارم!

أي شيرين بزرگوارم...

در زير بيتي نيز از سروده هاي رب النوع مان دوموزي مي آورم:

شراب ساقيش گواراست،

و چون شراب، اعضاي زنانه اش کامبخش.

+ + +

أي مجوهر مقدس من، أي اين-آنناي شاهانه ام.

اين مراسم سال نو مارا نيز بيگانگان از آن خود ساخته اند، گويا اين جشن نه مال ما بلکه از آن خودشان ميباشد. نام الههٍ مان را نيز از ؛اين-آننا؛ به ؛ايشتار؛ و نام خدايمان را از ؛دوموزي؛ به "تامموز" تغيير دادند و اينها را به همنژادان خود در ساير سرزمينها نيز آموختند. بدينسان اين آيينهاي سال نو از مرزهاي ما فراتر رفت. کسي چه ميداند، اگر اين تأثير و تجاوز آنان قرنها بدينگونه دوام يابد، آنگاه کسي نخواهد فهميد که مراسم و آيينهاي سال نو از آن که بوده، خواستگاه آن کجاست! آيا واقعا ناگوار و دردناک نيست؟

زندگينامهٍ “Ludingirra” لوحهٍ شمارهٍ 3

(تقريبا مربوط به 4000سال پيش)

ب. گري ، بهار 2001 ميلادي

---

[1] Türk ensiklopedisi, 30-nci cild, Istanbul-1980, s. 115-119

[2] محمد جواد مشكور “ايران در عهد باستان” تهران-1985 ص. 115

[3] حسن ثيرنيا "تاريخ ايران باستان"- مدخل جلد اول

[4] Will Durant ;Kulturgeschichte der Menschheit; Kِln-1985, s. 109-110

[5] Werner Stein “Der neue Kultur Fahrplan” München-1998, s. 20

[6] K. Matewev, A. Sazonov “Zemlia drewnego dewortschie” Moskowa-1986, s. 38

[7] Vadim M. Masson “Das Lands der tausend Stنdte” Berlin-1987, s. 21-45

[8] F. Hommel “Ethnologie und Geographie des Alten Orient” München-1925,s. 20-25

[9]A. Falkenstein, “Das Sumerische”, Leiden-1959, s. 14

[10] Friedrich Delitzsch, “Sumerische Glossar”,Leipzig-1914 معني لغات سومري از اين اتْر استخراج كٌرديد.