پايان نامه

دانشگاه آزاد اسلامي

واحد تهران مركزي

پاياننامه تحصيلي

جهت اخذ درجه كارشناسي ارشد

رشته علوم اجتماعي - گرايش مردمشناسي

موضوع:

بررسي نقش اسب در فرهنگ تركمنها

استاد راهنما:

دكتر اصغر عسكري خانقاه

استاد مشاور:

دكتر محمدتقي رضويان

نگارش:

شاهپور قجقينژاد

سال تحصيلي

78-1377

بررسي نقش اسب در فرهنگ تركمنها عنوان پايان نامهي دورهي كارشناسي ارشد در رشتهي مردم شناسي است. اين پاياننامه در هشت فصل تنظيم و با روش ميداني مورد مطالعه قرار گرفته و محقق با مشاركت در ميدان تحقيق و (مشاهدهي مشاركتي) و انجام مصاحبه و تهيهي عكس و اسناد و مدارك به جمع آروي اطلاعات پرداخته و سپس از طريق مطالعه منابع مختلف دربارهي موضوع به تلفيق يافتهها مبادرت ورزيده است.

قبل از بررسي موضوع محقق ابتدا مقدمهاي را نگاشته كه در آن به اهميت مطالعات فرهنگي پرداخته و اشاره مينمايد ضرورت تحقيق و مطالعه در امور فرهنگي به حديست كه امروزه رشتهي مستقلي به نام فرهنگ شناسي شكل گرفته است و با توجه به تقسيم بندي علم مردم شناسي به حوزههاي مختلف، مطالعه فرهنگي اقوام و ملل در قلمرو مطالعات مردم شناسي فرهنگي جاي ميگيرد و اين علم در پي آن است سنتهاي قومي ، ويژگيهاي فرهنگي و نظامهاي خويشاوندي و سير تكويني و تحولي دستاوردهاي فكري و تجربي انسانها را مطالعه نمايد.

در قسمت ديگر بيان مسأله گنجانده شده كه در آن عدم آشنايي پژوهشگران با پيشينهي تاريخي و خصوصيات رواني جامعهي مورد تحقيق باعث مشكلاتي در امر تحقيق شده است، متأسفانه محققاني كه جامعهي تركمن را مطالعه نمودهاند از اين امر مستثني نبودهاند.

در اين زمينه سفرنامههايي كه دربارهي اين قوم موجود ميباشد جوابگوي مسائل فرهنگي اين قوم نميباشند. از معايب عمده آنها اين است كه فقط به ضبط و ثبت وقايع پرداختهاند و از تجزيه و تحليل پديدههاي فرهنگي عاجز ماندهاند. بالاخره هدف از اين تحقيق ثبت و ضبط وقايعي كه مورد مطالعه قرار نگرفته و شناسايي تغييرات فرهنگي در زمينه موضوع در گذر زمان و معرفي آن به تمامي فرهنگ دوستان و فرهنگ پژوهان بوده است.

فصل اول به سابقهي تاريخي و زيستگاه قوم تركمن ميپردازد. در اين فصل موقعيت جغرافيايي قلمرو تحقيق (تركمن صحرا) آب و هوا و ناهمواريها، رودها، تنوع گياهي و جانوري، مناطق سكونت تركمنها در جهان، پراكندگي جغرافيايي تركمنهاي ايران مورد بررسي قرار گرفته است.

در فصل دوم محقق تاريخچهاي از نقش و اهميت اسب در دورههاي مختلف تاريخي را مورد مطالعه قرار ميدهد، تا بدين وسيله اهميت موضوع را اثبات نمايد. محقق در اين فصل به نقش و آداب و رسوم پرورش اسب در بين اقوام كاسيان، سكائيان، اشكانيان، آريائيها، صفويهها و قاجاريهها پرداخته است.

در فصل بعدي مطالبي دربارهي اسب و تركمن از منابع تاريخي و سفرنامهها جمع آوري شده است.

مطالعات ميداني جمعآوري اطلاعات از فصل چهار آغاز ميشود. ابزار و آلات و پوشش اسب تركمن عنوا ن اين فصل ميباشد كه در آن به نقش زنان و مردان تركمن در ساخت آلات و ابزار توصيف و تحليل آن پرداخته شده است. نكته جالب توجه در اين بررسي پوششهاي نمدين اسب تركمن است. تركمنها اسبان خود را با چندين لايه نمد ميپوشانند كه اين نمد ها به وسيلهي زنان و مردان تركمن به صورت مشترك نمدمالي ميشوند.

آداب و اعمال پرورش اسب فصل بعدي اين پايان نامه است، محقق سعي و تلاش نموده است به تغييرات فرهنگي در اين باره بپردازد از جمله عواملي كه باعث تغيير شكل در اين بخش از فرهنگ شده نفوذ تكنولوژي و گسترش سريع ارتباطات و به تبع آن تغيير باورها و نگرشهاي افراد است، از اين رو محقق با استفاده از روش مقايسهاي به باورهاي فرهنگي تركمنها دربارهي پرورش اسب پرداخته است.

اسب در مراسم عروسي و سنتي تركمنها در فصل ديگري از اين پايان نامه مورد بررسي قرار گرفته است كه به نظر محقق مهمترين قسمت اين تحقيق محسوب ميشود. از نكات مهم اين بخش مقايسهي نحوه اجراي مراسم مختلف با توجه به گذشت زمان است كه بالاجبار تغييراتي را پذيرفتهاند.

محقق، فصل بعدي اين پايان نامه را به بررسي اسب در ادبيات تركمنها اختصاص داده است. برخي از قصهها، افسانهها و حتي آوازهاي محلي رشادتها و شجاعتهاي قهرماناني را وصف ميكنند كه جانانه در برابر ظلم و ظلم ايستادگي ميكنند. در قصهها و افسانههاي تركمن قهرمانان بسياري وجود دارند پيروزيهاي خود را مديون اسبانشان بودهاند.

در موسيقي تركمنها ترانههايي وجود دارد كه اشعار آن در وصف اسبهاي چابك و پهلوان و سرداران نامدار است. نكتهي جالب توجه اين است كه پيدايش مبناي مضراب هاي ساز در موسيقي تركمن برگرفته از صداي پاي اسب است.

در پايان تحقيق چنين نتيجه گيري ميشود با وجود غالب شدن تكنولوژي به جامعهي بشري در شرايط فعلي نيز اسب در زندگي انسانها نقش بسزايي را اعمال ميكند. و اسب در بين اقوام مختلف در آئينها و مراسمها مورد توجه و كاربرد آنهاست.

پرورش اسب در بين اقوام تركمن سابقهاي طولاني داشته و همواره اسبهاي تركمن مورد علاقهي همسايگان آنان بلاخص دولتمردان بوده كه در اين راستا يا به وسيلهي گفتگو و يا جنگ به آن دست مييافتند./ ع

وزارت علوم و تحقيقات و فنآوري

دانشكده فني دختران تهران (دكتر شريعتي)

جهت دريافت درجه كارشناسي

رشته طراحي پارچه و لباس

(گرايش طراحي پارچه)

عنوان:

بررسي زيورآلات تركمني و

كاربرد آن در طراحي پارچه جهت دكوراسيون داخلي هتل

استاد راهنما (عملي):

فرشته كياوش

استاد راهنما (نظري):

حميد رضا توسلي

تحقيق و تنظيم:

شهلا سادات

بهار 80

از دير باز تا كنون انسانها خود را با زيورهاي گوناگون ميآراستند و اين آرايش در بسياري از مواقع علاوه بر جنبهي زيبايي، جنبه مذهبي نيز داشته است. با گذشت زمان، استفاده از زيور به صورت يك سنت اجتماعي درآمده است و زيورها موقعيت اجتماعي استفاده كننده را مشخص مينمودند. در ميان اقوام مختلف، تركمنها مردماني بودند كه در عين سادگي، كاربرد وسيعي از تزيينات را در فرهنگ خودشان ارائه داده و زيورهاي نقرهاي، قسمت عمده تزييناتشان را تشكيل ميداده است. استفاده از زيور آلات در نزد اين اقوام از سه جنبهي مذهبي، تزييني، اقتصادي برخوردار بود. و جنبه اقتصادي آن در گذشته اهميت بيشتري داشته است.

تركمنها، همواره در ساخت زيورهايشان از نقوش متنوعي كه از اساطير و طبيعت پيرامونشان الهام گرفتهاند و با توجه به معنا و مفهوم آنها استفاده كردهاند. با گذشت زمان، اهميت كار و تزيين متنوع زيورها همچنان باقي ماند و در زيباسازي زيورهايشان سخت كوشيدند، و آثارشان نيز توجه بسياري از مردمان ايران وجهان را به خود جلب كرده است. جلوه و زيبايي تزيينات، و زيورهاي تركمني، يكي از دلايل اصلي انتخاب موضوع پايان نامه بود. و افزون بر آن هدف اصلي استفاده از توصيفهاي اين زيورآلات در طراحي پارچه و دكوراسيون داخلي بوده است تا راهي باشد در جهت هر چه بيشتر كاربردي كردن اين طرحهاي چشمنواز.

… اين پايان نامه در دو بخش تنظيم گرديده كه بخش اول در دو فصل به بررسي پيشينه تركمنها و مناطق تركمننشين پرداخته شده كه به لحاظ شناسايي موقعيت جغرافيايي طبيعي، فعاليتهاي اقتصادي، اجتماعي و مذهبي اهميت دارد و در بخش دوم كه در هفت فصل به بررسي صنايع دستي تركمنها پرداخته و بحث اصلي اين فصل به زيورآلات آنها اختصاص يافته است. در اين فصل، اشكال و نقوش و روش ساخت زيورآلات مورد بررسي قرار گرفته است.

لازم به ذكر است كه در پايان تصاويري از زيورهاي موجود در برخي از موزهها ارائه گرديده است.

در بحث مربوط به هنر جواهرسازي، چنين به نظر ميرسد كه هيچ يك از عشاير ايران به اندازه تركمنها اين هنر را به كمال نرساندهاند. زنان تركمن، از كودكي خود را با زيورهاي نقره و مطلا با نگينهاي رنگين ميآراستند.

مهمترين مركز جمعيت تركمنها دشت گرگان، شهر(گنبد كاووس) است كه پس از رونق كشاورزي و ايجاد صنايع و شغلهاي مربوط به آن به قصد كشت و كار از هر سوي كشور به آنجا آمدهاند. و براستي شهر را به يك موزه مردم شناسي واقعي بدل كردهاند.

در حال حاضر تنها كارگاههايي كه به ساخت زيورهاي تركمني اختصاص يافته در شهر گنبد قرار دارد. اكثر هنرمندان زيورساز تركمن از طايفه تكه هستند. نقوش و اشكال تزييني روي زيورآلات تركمني با الهام از طبيعت و محيط پيرامون زندگي آنهاست كه به صورت ساده و استليزه شده است. بيشتر اين نقوش روي زيورهاي تركمني عبارتند از : اسليمي – هلال و ستاره – اشكال هندسي نامنظم – پر پرنده – گل لوتوس – پروانه – فرم ماهي – زنگوله – تيرو كمان - … ميباشد.

زيورهاي مورد استفاده تركمنها به چند گروه تقسيم ميشود. 1- زيورهاي زنان تركمن 2- زيورهاي مردان تركمن 3-زيورهاي كودكان تركمن 4- زيورهاي مورد استفاده جهت تزيين اسب. جنس غالب زيورها نقره، طلا و ورشو ميباشد و اكثر سنگهاي تزييني روي اين زيورها از جنس، عقيق، فيروزه و … شيشههاي رنگي ميباشد.

با وجود اينكه سنتهاي اجتماعي هر جامعه معلول شرايط مادي معشيت در آن جامعه است، ولي چون نگ معنوي دارد با تغيير شرايط زندگي كمتر در ان دگرگوني پديد ميآيد، و چند نسل از مردم يك اجتماع با وجود تغيير وسايل معشيت و تحول شيوه زندگي سنتهاي قديمي و اجدادي خود را حفظ ميكنند. تا زماني كه سنتهاي نو و مقبول و مقتضي محيط و زمان، جايگزين سنتهاي كهنه شود، اما متأسفانه در حال حاضر روند اين دگرگوني به سوي زوال اين سنتها به سرعت پيش ميرود.

www.agajan.8m.com

NAKYLLAR

نقللار

Agaç miwe berse, başy aşak

آغاچ ميوه برسه، باشي آشاق.

Ajysy bolmadygyň, süýjüsi bolmaz.

آجيسي بولماديغينگ، سويجوسي بوْلماز.

Az bolsun, uz bolsun.

آز بولسون، اوز بوْلسوُن.

Azapsyz ýeriň ady ýok.

عذابسيز يرينگ آدي يوْق.

Aýrylmaz goňşyňa unutgysyz söz aýtma.

آيريلماز قونگشينگا اوُنوُتماز سؤز آيتما.

Akyl ýaşda bolmaz, başda bolar.

عقل ياشدا بولماز، باشدا بوْلار.

Akylla-yşarat, akmaga-kötek.

عقللا-اشارت، آقماغا- كؤتك.

Arkaly köpek gurt alar.

آرقالي كؤپك قوُرت آلار.

At alma, eýer al.

آت آلما، ايِر آل.

Çala eşiden çatma ýykar, öte eşiden-öý

چالا اشيدن چاتما ييقار، اؤته اشيدن - اؤي.

At ürken ýerinden, är gorkan ýerinden.

آت اوركن يريندن، أر قوْرقان يريندن.

Ata kesbi-ogla halal.

آتا كسبي- اوغلا حلال.

Atylan ok daşdan gaýtmaz.

آتيلان اوْق داشدان قايتماز.

Bal tutan barmagyny ýalar.

بال توتان بارماغيني يالار.

Baryny beren uýalmaz.

باريني برن اويالماز.

Başa bela iki barmak dilden geler.

باشا بلا ايكي بارماق ديلدن گلر.

Bedew-jul içinde, göwher kül içinde.

بِدِو- جوُل ايچينده، گؤوهر - كول ايچينده.

Bijeli oglan aglamaz.

بيجهلي اوْغلان آغلاماز.

Bir okana bar, bir hem dokana.

بير اوْقانا بار، بير دوْقانا.

Bir elde iki garpyz tutdurmaz.

بير الده ايكي قارپيز توتدورماز.
Bir ýazykdan är ölmez, hiç ýazyksyz är bolmaz.

بير يازيقدان أر اؤلمز، هيچ يازيقسيز أر بوْلماز.