اَنوليها يكي از طوايف قدمي ساكن دامنههاي جنوب تركمنستان هستند كه آداب و رسوم، سنتها و عادات قديمي خود را حفظ نمودهاند و در دوران اخيرتحولات عميق و همه جانبه فرهنگي را از سرگذراندهاند. يكي از عرصههاي تحول جشن عروسي است.
جشن عروسي (گلين توي) يكي از جشنهاي بسيار قديمي است كه با شادي و پايكوبي زياد همراه است و خاطرهاي فراموش نشدني از خود بر جاي ميگذارد. ازدواج و تشكيل خانه و خانوادهاي مستقل يكي از اصول پايههاي اصلي دين مبين اسلام است و از اهميت زيادي برخوردار ميباشد.
نگارنده اين سطور از روستاهاي اَنو و مانيش در دامنه هاي كوپت داغ بازديد نموده و اطلاعات جديدي را در خصوص مردمشناسي (اتنولوژي) طايفه اَنولي گرد آوري نموده است.
يكي از ويژگيهاي اصلي جشن ازدواج طايفه اَنوليها رسم نامزدي (آداقلاما) است كه معمولاً پس از 12 سالگي پسر و دختر جاري مي شود. محقق برجسته تركمنستان ن. بايرام صحتف در اثر خود به نام «لغت نامهمختصر اسلامي» چنين مينويسد: «… اين رسم در ميان تركمنها نيز رواج داشته است. افراد ديگر اخلاقاً حق خواستگاري از دختر داراي نامزد را نداشتهاند.» به پيروي از اين رسم دختر و يا پسر جوان بايد با نامزد خود ازدواج ميكرد.
اَنوليها به گردن دختري كه نامزد داشت سكهي نقره و يا رشته نخ معروف به «آلاجا» ميآويختند. همچنين خانوادههايي كه مايل به برقراري پيوند خويشاوندي بودند با بردن «قاتلاما» و «چِلپِك» (نام دو نوع نان سنتي خانگي تركمني - مترجم) رفت و آمد را آغاز مي كردند.
آكادميسين آ.جيكيف تأكيد مي كند كه پختن انواع نان شيريني اكرام كردن و مبادله آن يكي از رسوم قديمي تركمنها است.
پختن انواع نان شيريني در جشنها به خصوص جشن عروسي در ميان هندوها نيز بسيار رايج است كه نويسنده سطور در جريان شركت در يك جشن عروسي در دهلي شاهد آن بود.
اَنوليها وقتي به خواستگاري مي رفتند قند و پارچه چيت به عنوان هديه مي بردند. اگر خانواده دختر راضي به وصلت باشند قند اهدايي را گرفته و خود نيز به آن قند افزوده و بين نمايندگان دو طرف پخش ميكردند كه نشانه موافقت آنها با وصلت و آرزوي داشتن روابطي به شيريني قند بود.
پس از اهداء بستههاي قند و روسري بر سر عروس آينده انداخته و برگردنش رشته نخ «آلاجا» ميآويختند. خانواده داماد با خود نان شيريني مخصوصي بنام «پيشمه» هم ميآوردند. اگر خواستگاري پيش از فرا رسيدن نوروز انجام ميگرفت در روز عيد خانواده داماد حلوا و پلو پخته و با روسري و پارچه براي لباس به خانه عروس ميآورد. اين رسم را اَنوليها «غنچه» ميناميدند. خانوادهي عروس نيز در پاسخ با انواع غذاها از خانواده داماد پذيرايي ميكرد.
اَنوليها مقررات شديدي دربارهي مهريه عروسي داشتهاند و تنها مبلغ ناچيزي را به عوان شيربهاء مي پرداختند و عروسي را رد روزي مناسب با در نظر گرفتن وضعيت ستارگان كه اصطلاحاً «ساعتليگون» مينامند برگزار ميكردند. معمولاً روزهاي مناسب جشن عروسي را روزهاي 7، 17 و 27 ماه محسوب ميكردند. جشن عروسي در گذشته و همچنين امروزه 1-2 روز طول ميكشيد. خانواده داماد يك گاو و يا شتر و در صورت لزوم گوسفند و بز ذبح ميكرد و حداقل 7 – 8 ديگ غذا شامل شوربا، دوغراما، يار ما با كله پاچه (نامهاي غذاهاي سنتي تركمني كه با گوشت ذبح شده پخته ميشود-مترجم) مي پخت و همهي اقوام و نزديكان و اهالي محل (اوبه) را دعوت ميكرد.
به
گفته آقاي
كاكاباي كه با
ما همصحبت شد،
وقتي براي
آوردن عروس مي
رفتند حتماً
يك باغشي (نوازنده
و خواننده
ترانههاي
ملي و محلي
تركمني – مترجم)
با خود مي
بردند. باغشي
ترانههاي
مخصوص جشن
عروسي مثل
«يار يار»،
«ياراي جان»،
«اَرمنگلي»،
«حيران»، «لالي
جان» را ميخواند
و گلين آلجي
(كارواني كه
از طرف داماد
براي آوردن
عروس به خانه
عروس فرستاده
ميشود كه
همان كاروان
عروسي بياران
ميتوان
ناميد -مترجم)
را به شوق ميآورد.
وقتي به خانه
عروس ميرسيدند،
در يك دست نان
و در دست ديگر
آينهاي
گرفته و ترانه
مخصوص عروسي
بنام «يار يار»
را ميخواند
كه در اين
مورد نان به
معني فراواني
و رزق و روزي و
آينه به معني
شفافيت و پاكي
زندگي بوده
است. روي عروس
را نيز با
پردهاي
پوشانده و
دستهايش را
حنا ميبستند.
پس زنان و
دختران جوان
به دف زدن و
سرود خواني ميپرداختند.
عروس را بر شتر و اسبي كه به خوبي تزئين شده بود سوار كرده و به خانه داماد ميآوردند. پس از آمدن كاروان عروس بياران (گلين آلجي) نديمههاي همراه عروس (ينگهها) و زنان و دختران خانواده داماد روبه روي هم ايستاده خطاب به يكديگر سرودهاي كنايه آميز مي خواندند.
اَنوليها رسمي قديمي در خصوص تحقيق تفحص دربارهي داماد و عروس داشتند. هنگام تحقيق و پرسش در خصوص داماد آينده به زيبايي ظاهري، رفتار و اخلاق شخصي او و وضعيت مادي والدين و خانوادهاش توجه ميكردند.
پس از آمدن كاروان گلين آلجي به خانه عروس خواندن ترانه «ياريار» با شوق و حرارت بيشتر توسط هر دو طرف اجرا و همچنين »دالاش» (نوعي ستيز نمادين) زنان دو طرف هم برگزار ميشود. سپس عروس را بر پلاسي نشانده توسط نمايندگان خانواده داماد از خانه بيرون برده ميشود. امروزه نديمهها عروس (ينگهها) هيچ كس را به خانهاي كه عروس را در آن جاي دادهاند ، راه نميدهند كه اين رسم در ميان طوايف تكه نيز رايج
است. خانواده داماد براي ورود به اين خانه به ينگهها حق درب را به صورت پول نقد ميپردازد.
در گذشته هنگام نشاندن عروس بر اسب يكي از نزديكان داماد (برادر، عمو، دايي و…) زانو ميزد و عروس با بر پشت او گذاشته و بر اسب سوار ميشد. دهنهي اسب را سه نفر، يكي از جلو و دو نفر ديگر از دو طرف پهلويي نگه ميداشتند. اين رسم (رسوم سوار شدن عروس بر اسب) در ميان اقوام كوهستاني قفقاز نيز رايج است.
وقتي
عروس به خانه
داماد آورده
ميشود،
داماد از يك
نقطه مرتفع
(روي ديوار يا
ساختمان) سيب،
شيريني و
شكلات ميريزد.
اَنوليها آن
را رسم «آلما
آتماق» (سيب
اندازي) مينامند.
پس از آنكه
عروس را داخل
خانهاي كه
برايش مهيا
شده ميبرند،
او را سوگند
ميدهند كه به
خانوادهاي
كه به آن
پيوسته و
شوهرش وفادار
بماند و سپس
نوبت اجراي
«اتورتماق»
(نشاندن) مي
رسد كه با اهداء
هدايايي توسط
والدين شوهر
آغاز ميشود و
به دنبال آنها
اقوام و
نزديكان
داماد هداياي
خود را ميدهند
و در خانهاي
كه عروس را در
آن جاي دادهاند،
اسفند دود ميكنند.
سپس رسم «شوواز» با شركت مردان اجرا ميشود. اين رسم به تدريج در حال فراموشي است. در جريان اجراي رسم «شوواز» ترانه مخصوص عروسي بنام «لاللي جان» خوانده ميشود.
علاوه بر اينها اَنوليها رسمي بنام «باش سالماق» هم دارند كه سه روز پس از آوردن عروس اجرا ميشود. ابتدا لباس عروس را با لباس زنانه عوض ميكنند و به جاي كلاه «تاخيا» كه بر سر داشت كلاه ديگري بنام «توپبا» بر سرش ميگذارند و موهايش را به صورت دو رشته بافته و به پس سر رها ميكنند كه همه اينها به معني پايان سالهاي دوشيزگي و آغاز زندگي جديد به عنوان زن شوهردار است. لازم به تذكر است كه زنان و دوشيزگان اَنولي كلاههاي سنگين (توپبا، حاسابا و بوريكهاي سنگين) بر سر نميگذاشتند./ك